یکی از انواع شرکت های تجاری در ایران، شرکت های سهامی هستند. شرکت های سهامی مهم ترین نوع شرکت تجاری می باشند. چرا که، انجام پروژه های بزرگ صنعتی ، تجاری مثل سدها ، شهرک ها ، آسمان خراش ها و کارخانجات بزرگ خودرو، هواپیما و کشتی سازی جز از طریق تشکیل شرکت های سهامی میسر نیست. زیرا اولاَ انجام این گونه پروژه ها نیاز به سرمایه انبوهی دارد که معمولاَ از طریق سرمایه های خصوصی امکان پذیر نیست، ثانیاَ تعداد شرکا در این شرکت ها زیاد و در نتیجه میزان سرمایه گذاری هر فرد نوعاَ خیلی زیاد نیست و ثالثاَ میزان خطر ، در صورت ورشکستگی ، برای هر شریک ، غیرقابل جبران نیست زیرا مسئولیت شرکا فقط محدود به سهام آنان در شرکت است.
شرکت سهامی به دو گونه عام و خاص تقسیم می شود. تفاوت این دو گونه عمدتاَ در نحوه تشکیل و برخی کنترل های دولتی در مرحله تحصیل سرمایه از عموم و در تامین صحت و سلامت امور مالی آن ها از طریق برقرار کردن ضوابط ویژه برای بازرسان شرکت است. با عنایت به اوصاف کلی شرکت ها، ذیلاَ به نکات مهم در ثبت شرکت سهامی خواهیم پرداخت.

موضوع تجاری و غیرتجاری
موضوع شرکت سهامی ممکن است تجاری یا غیرتجاری باشد. توضیح اینکه عنوان غیرتجاری در اصطلاح قانون تجارت معادل غیرانتفاعی نیست و لذا ممکن است موضوع شرکت سهامی سودآور و انتفاعی باشد، مانند اشتغال به معاملات غیرمنقول ، ولی در اصطلاح قانون تجارت، تجاری محسوب نشود.

نصاب سرمایه ثبت شرکت سهامی
حداقل قانونی سرمایه در شرکت های سهامی عام پنج میلیون و در سهامی خاص یک میلیون ریال است.
نصاب های مزبور تنها از نقطه نظر قانون تجارت است ولی هرگاه شرکتی بخواهد در موضوعاتی که مشمول قوانین و مقررات دیگری مانند بانکداری و بیمه گری فعالیت نماید، باید مقررات مربوط به آن ها را نیز رعایت کند.
نکته دیگر اینکه ممکن است دارایی شرکت در طول زمان بیش از سرمایه اولیه گردد، ضمن آنکه امکان دارد در اثر زیان های پیاپی، دارایی آن از سرمایه ثبت شده نیز کمتر شود. در صورت کاهش سرمایه به کمتر از حداقل مذکور در ماده 5، شرکت مکلف است ظرف یک سال حداقل مزبور را تامین کند و یا شرکت را به انواع دیگری از شرکت های تجاری تبدیل نماید ضمن آنکه هر ذینفعی حق خواهد داشت انحلال آن را از دادگاه درخواست نماید. همینطور است هر گاه نصف سرمایه ثبت شده از بین برود که در آن صورت طبق م 141، شرکت باید یا منحل شود و یا سرمایه آن به نبلغ موجود کاهش یابد.
در شرکت های سهامی عام ، بخشی از سرمایه را موسسین شرکت از طریق عرضه سهام به عموم مردم تامین می کنند، در حالیکه در سهامی خاص تمام سرمایه منحصراَ توسط موسسین تامین می گردد.
ممکن است تمام یا برخی از موسسین، یا سایر سهامداران، خودشان شرکت با سایر اشخاص حقوقی باشند. در حالی که هیچ شرکتی نمی تواند سهام خودش را خریداری کند. ( م 198) ، ولی خریداری سهام شرکت الف که سهامدار شرکت ب است، توسط شرکت ب ممنوع است.

عده شرکا در شرکت های سهامی
به موجب ماده 3 اصلاحی قانون تجارت ” در شرکت سهامی تعداد شرکاء نباید از سه نفر کمتر باشد “.
به نظر می رسد که قرار دادن حداقل تعداد شرکاء 3 نفر، مربوطب ه شرکت های سهامی خاص است والا در شرکت های سهامی عام عده شرکاء به شرحی که ذیلاَ ذکر می شود کمتر از 5 نفر نخواهد بود.
تعیین حداقل شرکاء به تعداد سه نفر جهت تطبیق با سایر مقررات شرکت های سهامی است. زیرا به موجب ماده 107 اصلاحی قانون تجارت ” شرکت سهامی به وسیله هیئت مدیره ای که از بین صاحبان سهام ، انتخاب شده کلاَ یا بعضاَ قابل عزل می باشند اداره خواهد شد. عده اعضای هیئت مدیره در شرکت های سهامی عام نباید از 5 نفر کمتر باشد “. بنابراین اگر تعداد شرکاء کمتر از 5 نفر باشد زیرا در این صورت هیئت مدیره که باید از صاحبان سهام انتخاب شوند تشکیل نخواهد شد.

ارکان شرکت سهامی
سازماندهی شرکت سهامی ، به صورتی دموکراتیک ، بر عهده سه رکن اصلی شرکت است : رکن تصمیم گیرنده ( مجمع عمومی ) ، رکن اداره کننده ( هیات مدیره ) و رکن نظارت کننده ( بازرس).
مجمع عمومی صاحبان سهام به منزله فرمانده قواست و ارکان دیگر شرکت به او وابسته اند و باید گزارش طرز کار شرکت را به او ارائه دهند ؛ هیچ کدام از تصمیمات مهم راجع به حیات شرکت بدون تایید مجمع عمومی اعتبار ندارد ، ولی مجمع عمومی نمی تواند برای اداره شرکت هر روز جلسه تشکیل دهد ، به همین علت ، باید به طور دموکراتیک ، هیات مدیره ای را انتخاب کند تا به نمایندگی از طرف او عمل کند. هیات مدیره نیز که اداره روزانه شرکت را برعهده دارد کسی را به عنوان مدیریت عامل شرکت انتخاب می کند. اما ، مدیران شرکت را نمی توان به حال خود رها کرد و مجمع عمومی صاحبان سهام باید شخص یا اشخاصی ( بازرس یا بازرسان ) را برای نظارت بر امور شرکت تععین کند تا او را از وضعیت شرکت و طرز عمل مدیران مطلع سازند. انتخاب بازرس یا بازرسان بدان معنا نیست که مدیران باید در هر حال زیرنظر او عمل کنند. در واقع ، قانونگذار اصل را بر اعتماد به مدیران شرکت قرار داده است و فرض می کند اعمال مدیران در جهت نفع شرکت است ، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. اثبات این خلاف که از نظارت . بازرس یا بازرسان شرکت معلوم می شود ، برای مدیران متضمن مسئولیت های جزایی و مدنی سنگینی خواهد بود.

سهام
در شرکت های سهامی، سرمایه شرکت به دو صورت ورقه سهام درمی آید و هر شخص ممکن است تعدادی از آن را داشته باشد. هر سهم میزان مشارکت و تعهدات و منافع دارنده آن را در شرکت معین می کند.
سهام از نظر شکل ظاهری به صورت ورقه های چاپی متحدالشکل و دارای شماره ترتیب و امضای حداقل دو نفر مطابق مقررات اساسنامه شرکت است . طراحی سهام به هر شکلی ممکن است ولی در هر حال باید حاوی موارد ذیل باشد :
– نام شرکت و شماره ثبت آن در دفتر ثبت شرکت ها
– مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده آن ها
– تعیین نوع سهم
– مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده آن
– تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است.
سهام ممکن است به صورت بانام یا بی نام صادر شود. انتقال سهام بی نام با قبض و اقباض صورت می گیرد در حالی که در بانام ، انتقال دهنده بایستی آن را در دفتر ثبت سهام شرکت منعکس و امضا کند.
ممکن است برای برخی سهام طبق اساسنامه مزایایی در نظر گرفته شده باشد که به آن ها ” سهام ممتاز ” می گویند . سهام ممتاز ممکن است مطابق اساسنامه یا تصویب مجمع عمومی فوق العاده برقرار شود. تغییر امتیازات، تنها با موافقت اکثریت دارندگان اینگونه سهام میسر است.
مبلغ اسمی هر سهم در شرکت سهامی عام حداکثر ده هزار ریال و در سهامی خاص بدون محدودیت از نظر قانون و تابع مقررات شرکت است.
از آنجا که ممکن است شرکت در بدو تاسیس نیاز به تمام سرمایه ثبت شده خود نداشته باشد، لذا ممکن است بخشی از سهام نقداَ و بقیه ظرف حداکثر 5 سال پرداخت شود.
گرچه در شرکت های سهامی، خود سهم و سرمایه در تصمیم گیری ها مهم است، ولی ماده 3، تعداد سهامداران را حداقل 3 نفر معین نموده است، در عین حال از ماده 107 که اعضای هیات مدیره را در شرکت های سهامی عام حداقل 5 نفر و از میان سهامداران مقرر کرده است استباط می شود که حداقل مزبور در سهامی عام ، 5 نفر است. مقصود از نفر ، منحصر به شخص حقیقی نیست.

حقوق سهامداران
دارنده سهم دارای حقوق ذیل است :
– رای در مجامع عمومی
– انتقال سهم
– کسب اطلاع از امور شرکت
– دریافت سود
– حق تقدم در خرید سهام جدید
– سهیم شدن در اموال شرکت